Ngọc Hiệp
**********
Đọc bài ký Ngôi mộ không hài cốt của tác giả Văn Quốc Thanh
Trước đây, đọc giả của tạp chí Văn Nghệ Cửu Long đã biết tác giả Văn Quốc Thanh qua những bài thơ : Con dã tràng, Mẹ xem tin lũ, Em về bên kia sông (Bài thơ nầy đã được Tín Đức và Quang Minh phổ nhạc) …và một số bài ký khác. Anh tham gia viết bút ký vào những năm gần đây. Sau một thời gian ngắn có lẽ anh đã làm cho đọc giả tỉnh nhà bất ngờ với bài ký “Ngôi mộ không hài cốt”.
Khi đọc bài Bút ký “Ngôi mộ không hài cốt” đăng trên tạp chí Văn Nghệ Cửu Long số Xuân Nhâm Ngọ (2002), tôi có ngay ý định viết đôi dòng nhận xét, vì tôi không thể nào giấu nhẹm cảm xúc tự lòng mình. Trong cảm nhận đầu tiên của tôi, đọc giả biết anh qua thơ và tiểu phẩm nhiều hơn, vậy mà anh viết bài nầy gây xúc động cho người xem. Nội dung câu chuyện đã khiến tôi ngậm ngùi cho số phận con người sống trên quê hương đã một thời chìm đắm trong khói lửa chiến tranh.
Bài ký là câu chuyện có thật của gia đình anh, một câu chuyện vô cùng cảm động.
Hai mẹ con trở về vùng quê cũ tìm mộ của người con đã hy sinh trong chiến tranh. Quá trình đi tìm rất gian nan vì sau chiến tranh không còn dấu tích. Sau cùng, những người con bày trò làm mộ giả để gạt mẹ mong bà được yên lòng. Sự yên lòng ấy cũng giả tạo. Nó trở thành mặc cảm tội lỗi trong lòng những đứa con còn sống sau chiến tranh. Nhưng với một người không có nghề nghiệp văn chương thì chuyện lòng chỉ lặng lẽ tồn tại gây đau nhói tim mình, không thể dùng ngòi bút để bày tỏ cùng ai. Anh Thanh lại có khả năng dùng văn chương để thoả nhu cầu bộc lộ của chính mình. Hơn thế nữa, chi tiết trong câu chuyện rất phổ biến so với hoàn cảnh lịch sử của đất nước. Từ đó, nó trở thành câu chuyện điển hình có nhân vật điển hình.
Từ chuyến hành hương về quê tìm mộ anh mình là Văn Công Tấn, kết hợp chuyến đi trại sáng tác ở Hà Nội đã giúp cho tác giả vượt qua được lối mòn của chính mình.
Trải qua mấy thời kỳ chiến tranh, đất nước có những bà mẹ Việt Nam anh hùng. Sự anh hùng không phải ở hình thức đeo huy chương đỏ ngực. Anh hùng ở chỗ con người cùng chia sẽ nỗi đau, coi nỗi đau của quê hương là nỗi đau của bản thân mình. Đối với dân tộc chúng ta, chịu thương, chịu khó giải quyết hậu quả chiến tranh mới thật anh hùng. Văn Quốc Thanh đã cho người mẹ xuất hiện ngay từ đầu câu chuyện. Nhân vật bà mẹ lại bừng lên một kỷ niệm sâu sắc trong cuộc đời anh. Vì hoàn cảnh chiến tranh, người mẹ đã xa quê, xa những đứa con đã ra đi vĩnh viễn để đem lại sự bình yên cho Tổ quốc. Thoạt tiên, người nào xem bài bút ký nầy của Văn Quốc Thanh, đều nhìn ra được một chân dung bà mẹ mộc mạc, quê mùa. Điều đó chứng tỏ thế hệ của mẹ sống là giai đoạn đất nước còn nghèo nàn lạc hậu, chiến tranh triền miên, phương tiện đi lại không như bây giờ. Người viết dẫn truyện có bản lĩnh. Anh đã giấu đi cái nỗi đau trong lòng câu chuyện (như nén lại nỗi đau trong lòng mình để vui sống với mọi người). Hình ảnh hai mẹ con xuất hiện và bình thản đưa ta về với một vùng quê máu lửa. Nơi ấy cũng có những người cha, người mẹ từng tìm kiếm những đứa con đã hoà máu xương vào lòng quê hương xứ s
ở.
Tính cách của mẹ sợ mất đi những “báu vật” không có giá trị vật chất. Nhưng tôi thấy “báu vật” của nhân vật bà mẹ lớn quá. Nó là cả một tình cảm bao la đối với xóm làng, xứ sở. Không chỉ vậy đâu, tình cảm đó còn tiềm ẩn tình quê hương đầy dân tộc tính. Tác giả (nhân vật tôi trong bài ký) phân bua với người chung quanh về sự lẩm cẩm của mẹ mình chẳng qua để tự hào tính dân tộc, giàu tình cảm quê hương của mẹ anh:
-Mấy bà lẩm cẩm vậy đó. Trong giỏ có gì đáng giá ngoài chai rượu thuốc gia truyền nhức mõi và ít lít mật ong làm quà cho bà con lối xóm…
Với cái ý “làm quà cho bà con lối xóm…” đã làm cho món quà của mẹ trở thành vô giá.
Trong đời thường, chuyện người ta đi xa về có chút quà bản xứ cho nhau diễn ra hết sức bình thường, bình thường đến độ không ai còn chú ý cho việc tặng quà cho nhau là đặc biệt. Nhưng trong món quà mộc mạc của mẹ anh lại chứa đựng tình người.
Ngay từ đầu, anh đã khẳng định chủ đề tư tưởng cho bài viết của mình. Anh mượn câu chuyện “Ngôi mộ không hài cốt” để nói về một người mẹ Việt Nam không thể nhầm lẫn ai khác.
Đầu bài bút ký, tác giả đã phác thảo chân dung người mẹ hết sức đời thường nhưng lại tiềm ẩn dáng dấp của một bà mẹ Việt Nam anh hùng. Đến đoạn văn thứ ba, anh dành thời gian khơi lại hồi ức tạm lắng sau chiến tranh. Đoạn nầy thường làm cho người xem dễ nhàm chán vì tính tự sự dài dòng bởi những địa chỉ của những người trong cuộc. Thế nhưng tôi không thể xếp lại quyển Tạp chí Văn Nghệ Cửu Long. Tôi nghĩ, liệu anh có tìm thấy người liệt sĩ đang nằm yên trong vùng đất nào đó.
Đi tìm một căn nhà không có địa chỉ đã khó, đàng nầy những nhân vật của anh lại đi tìm một nấm mồ không địa chỉ. Từ đó, hi vọng tìm được nấm mồ trở thành những hy vọng mong manh rồi tắt ngấm.
Khi mẹ không tìm được xác con mình sau chiến tranh còn là một nỗi đau lớn, coi như vết thương chiến tranh còn khắc sâu lên những người đang sống. Từ đó những thành viên trong gia đình đều lao vào công cuộc tìm kiếm bất chấp gian khó hiểm nguy. Trong lúc người cha bới tìm xác con vì muốn xoa dịu vết thương chiến tranh hằn lên người mẹ, vô tình bới lên nỗi đau người khác qua hình ảnh một cụ già xuất hiện và kêu gào:
“Trời ơi! Là trời! Ai thất nhơn ác đức phá mộ cháu tôi vậy nè!”
Tác giả đã khéo léo diễn tả một vùng quê có nỗi đau nầy đan chéo nỗi đau kia. Nhưng cuối cùng, tình dân tộc đã xoa dịu hết mọi nỗi đau.
Nhân vật cụ già vừa gào thét kia lại đứng lâm râm khấn vái:
“Nam mô a di đà phật. Tôi, Nguyễn Văn Hớn vái lạy Thần linh, Thổ địa có linh thiêng thì chỉ đường cho liệt sĩ Văn Công Tấn về sum họp với gia đình”.
Một lời vái thay lời tha thứ lỗi đầy tình dân tộc, một dân tộc bao dung rộng lượng và luôn chia sẻ nỗi đau cùng quê hương xứ sở.
Nhưng cuối cùng, vẫn không thể tìm được nơi chôn tạm liệt sĩ Văn Công Tấn, thương mẹ, những đứa con bèn lén làm mộ giả để mẹ được yên lòng.Với chi tiết ngôi mộ giả trong bài bài ký tác giả đã “thắt nút” vấn đề vô cùng phức tạp:
Chúng tôi đốt cháy một trái dừa khô và ít cành cây mục cho vào quách giả làm cốt, phải khởi hành thật sớm để mọi người không biết…
Để chuẩn bị cho đoạn kết thúc bất ngờ, tác giả khai thác ngay chi tiết:
Cũng may, ngày dời mộ mẹ tôi không đòi đi theo…
Như chưa đủ yếu tố cho phần kết, Văn Quốc Thanh có một chi tiết đắc cách khi miêu tả ngày cải táng anh mình:
….Và bà muốn ngất xỉu khi nghe tôi thay mặt gia đình đọc bài tưởng niệm…
Có lẽ người đọc bình thường nào cũng nghĩ rằng sự xúc động đó là sự xúc động của một người mẹ tìm được xác con sau khi kết thúc chiến tranh. Nhờ đó, tác giả đã thành công ở cuối bài ký.
Có người bảo tôi: “Viết văn mà ca ngợi tình yêu quê hương sao mà mông lung quá! Khó viết lắm!”. Với Văn Quốc Thanh, những đoạn văn miêu tả sự kiện vừa qua đã làm cho lời nói kia vô nghĩa. Theo thiển ý của riêng tôi (không biết có chích xác hay không), giá như tác giả mạnh dạn bớt vài chi tiết nhỏ không tập trung phục vụ cho chủ đề chính, có lẽ bài ký vô cùng đậm đặc. Sự đậm đặc cần thiết cho người đọc khó quên hơn sau khi xếp tạp chí lại. Chẳng hạn bài điếu văn cải táng của nhân vật “tôi” dài có thể làm loãng đi cảm xúc. Tuy nhiên, bài ký nầy đã có một chủ đề, một nội dung thừa khả năng lấn lướt những chi tiết nhỏ không đắc cách. Điều đó được chứng minh trong đoạn kết. Tác giả kết thúc hết sức bất ngờ và cô đọng qua lá thư người mẹ giấu tận đáy rương. Lá thư đó ngầm nói người mẹ giấu nhẹm nỗi đau tận đáy lòng mình. Trong nội dung lá thư của người mẹ:
Tấn ơi, con linh thiêng hãy dẫn đường cho mẹ rước con về. Con còn nằm vất vưởng đâu đây thì đau lòng mẹ lắm. Mẹ biết tụi bay thương mẹ nên bày trò làm mộ giả…
Như mặc cảm tội lỗi về sự dối lừa anh viết lời kết thúc:
“Cầu mong…tôi không lấy nỗi đau của gia đình ra lừa dối mọi người…”
Chính những ý bất ngờ mà cô đọng đó đã làm cho đọc giả phân ranh trạng thái dối lừa. Trong cuộc sống, có những điều dối lừa đáng nguyền rũa, nhưng cũng có sự dối lừa để xoa dịu niềm đau. Có lẽ chúng ta nên lừa dối nỗi đau để nó không còn khả năng hành hạ con người.
Xếp Tạp chí Văn Nghệ Cửu Long lại, tôi nghe chừng như chuyện quê hương đang thẩm thấu vào tôi. Tôi quên mất những tỵ hiềm nhỏ nhoi ích kỹ của đời thường vốn ngổn ngang thiện ác.
Ngọc Hiệp
**********
Đọc bài ký Ngôi mộ không hài cốt của tác giả Văn Quốc Thanh
Trước đây, đọc giả của tạp chí Văn Nghệ Cửu Long đã biết tác giả Văn Quốc Thanh qua những bài thơ : Con dã tràng, Mẹ xem tin lũ, Em về bên kia sông (Bài thơ nầy đã được Tín Đức và Quang Minh phổ nhạc) …và một số bài ký khác. Anh tham gia viết bút ký vào những năm gần đây. Sau một thời gian ngắn có lẽ anh đã làm cho đọc giả tỉnh nhà bất ngờ với bài ký “Ngôi mộ không hài cốt”.Khi đọc bài Bút ký “Ngôi mộ không hài cốt” đăng trên tạp chí Văn Nghệ Cửu Long số Xuân Nhâm Ngọ (2002), tôi có ngay ý định viết đôi dòng nhận xét, vì tôi không thể nào giấu nhẹm cảm xúc tự lòng mình. Trong cảm nhận đầu tiên của tôi, đọc giả biết anh qua thơ và tiểu phẩm nhiều hơn, vậy mà anh viết bài nầy gây xúc động cho người xem. Nội dung câu chuyện đã khiến tôi ngậm ngùi cho số phận con người sống trên quê hương đã một thời chìm đắm trong khói lửa chiến tranh.
Bài ký là câu chuyện có thật của gia đình anh, một câu chuyện vô cùng cảm động.
Hai mẹ con trở về vùng quê cũ tìm mộ của người con đã hy sinh trong chiến tranh. Quá trình đi tìm rất gian nan vì sau chiến tranh không còn dấu tích. Sau cùng, những người con bày trò làm mộ giả để gạt mẹ mong bà được yên lòng. Sự yên lòng ấy cũng giả tạo. Nó trở thành mặc cảm tội lỗi trong lòng những đứa con còn sống sau chiến tranh. Nhưng với một người không có nghề nghiệp văn chương thì chuyện lòng chỉ lặng lẽ tồn tại gây đau nhói tim mình, không thể dùng ngòi bút để bày tỏ cùng ai. Anh Thanh lại có khả năng dùng văn chương để thoả nhu cầu bộc lộ của chính mình. Hơn thế nữa, chi tiết trong câu chuyện rất phổ biến so với hoàn cảnh lịch sử của đất nước. Từ đó, nó trở thành câu chuyện điển hình có nhân vật điển hình.
Từ chuyến hành hương về quê tìm mộ anh mình là Văn Công Tấn, kết hợp chuyến đi trại sáng tác ở Hà Nội đã giúp cho tác giả vượt qua được lối mòn của chính mình.
Trải qua mấy thời kỳ chiến tranh, đất nước có những bà mẹ Việt Nam anh hùng. Sự anh hùng không phải ở hình thức đeo huy chương đỏ ngực. Anh hùng ở chỗ con người cùng chia sẽ nỗi đau, coi nỗi đau của quê hương là nỗi đau của bản thân mình. Đối với dân tộc chúng ta, chịu thương, chịu khó giải quyết hậu quả chiến tranh mới thật anh hùng. Văn Quốc Thanh đã cho người mẹ xuất hiện ngay từ đầu câu chuyện. Nhân vật bà mẹ lại bừng lên một kỷ niệm sâu sắc trong cuộc đời anh. Vì hoàn cảnh chiến tranh, người mẹ đã xa quê, xa những đứa con đã ra đi vĩnh viễn để đem lại sự bình yên cho Tổ quốc. Thoạt tiên, người nào xem bài bút ký nầy của Văn Quốc Thanh, đều nhìn ra được một chân dung bà mẹ mộc mạc, quê mùa. Điều đó chứng tỏ thế hệ của mẹ sống là giai đoạn đất nước còn nghèo nàn lạc hậu, chiến tranh triền miên, phương tiện đi lại không như bây giờ. Người viết dẫn truyện có bản lĩnh. Anh đã giấu đi cái nỗi đau trong lòng câu chuyện (như nén lại nỗi đau trong lòng mình để vui sống với mọi người). Hình ảnh hai mẹ con xuất hiện và bình thản đưa ta về với một vùng quê máu lửa. Nơi ấy cũng có những người cha, người mẹ từng tìm kiếm những đứa con đã hoà máu xương vào lòng quê hương xứ s
ở.Tính cách của mẹ sợ mất đi những “báu vật” không có giá trị vật chất. Nhưng tôi thấy “báu vật” của nhân vật bà mẹ lớn quá. Nó là cả một tình cảm bao la đối với xóm làng, xứ sở. Không chỉ vậy đâu, tình cảm đó còn tiềm ẩn tình quê hương đầy dân tộc tính. Tác giả (nhân vật tôi trong bài ký) phân bua với người chung quanh về sự lẩm cẩm của mẹ mình chẳng qua để tự hào tính dân tộc, giàu tình cảm quê hương của mẹ anh:
-Mấy bà lẩm cẩm vậy đó. Trong giỏ có gì đáng giá ngoài chai rượu thuốc gia truyền nhức mõi và ít lít mật ong làm quà cho bà con lối xóm…
Với cái ý “làm quà cho bà con lối xóm…” đã làm cho món quà của mẹ trở thành vô giá.
Trong đời thường, chuyện người ta đi xa về có chút quà bản xứ cho nhau diễn ra hết sức bình thường, bình thường đến độ không ai còn chú ý cho việc tặng quà cho nhau là đặc biệt. Nhưng trong món quà mộc mạc của mẹ anh lại chứa đựng tình người.
Ngay từ đầu, anh đã khẳng định chủ đề tư tưởng cho bài viết của mình. Anh mượn câu chuyện “Ngôi mộ không hài cốt” để nói về một người mẹ Việt Nam không thể nhầm lẫn ai khác.
Đầu bài bút ký, tác giả đã phác thảo chân dung người mẹ hết sức đời thường nhưng lại tiềm ẩn dáng dấp của một bà mẹ Việt Nam anh hùng. Đến đoạn văn thứ ba, anh dành thời gian khơi lại hồi ức tạm lắng sau chiến tranh. Đoạn nầy thường làm cho người xem dễ nhàm chán vì tính tự sự dài dòng bởi những địa chỉ của những người trong cuộc. Thế nhưng tôi không thể xếp lại quyển Tạp chí Văn Nghệ Cửu Long. Tôi nghĩ, liệu anh có tìm thấy người liệt sĩ đang nằm yên trong vùng đất nào đó.
Đi tìm một căn nhà không có địa chỉ đã khó, đàng nầy những nhân vật của anh lại đi tìm một nấm mồ không địa chỉ. Từ đó, hi vọng tìm được nấm mồ trở thành những hy vọng mong manh rồi tắt ngấm.
Khi mẹ không tìm được xác con mình sau chiến tranh còn là một nỗi đau lớn, coi như vết thương chiến tranh còn khắc sâu lên những người đang sống. Từ đó những thành viên trong gia đình đều lao vào công cuộc tìm kiếm bất chấp gian khó hiểm nguy. Trong lúc người cha bới tìm xác con vì muốn xoa dịu vết thương chiến tranh hằn lên người mẹ, vô tình bới lên nỗi đau người khác qua hình ảnh một cụ già xuất hiện và kêu gào:
“Trời ơi! Là trời! Ai thất nhơn ác đức phá mộ cháu tôi vậy nè!”
Tác giả đã khéo léo diễn tả một vùng quê có nỗi đau nầy đan chéo nỗi đau kia. Nhưng cuối cùng, tình dân tộc đã xoa dịu hết mọi nỗi đau.
Nhân vật cụ già vừa gào thét kia lại đứng lâm râm khấn vái:
“Nam mô a di đà phật. Tôi, Nguyễn Văn Hớn vái lạy Thần linh, Thổ địa có linh thiêng thì chỉ đường cho liệt sĩ Văn Công Tấn về sum họp với gia đình”.
Một lời vái thay lời tha thứ lỗi đầy tình dân tộc, một dân tộc bao dung rộng lượng và luôn chia sẻ nỗi đau cùng quê hương xứ sở.
Nhưng cuối cùng, vẫn không thể tìm được nơi chôn tạm liệt sĩ Văn Công Tấn, thương mẹ, những đứa con bèn lén làm mộ giả để mẹ được yên lòng.Với chi tiết ngôi mộ giả trong bài bài ký tác giả đã “thắt nút” vấn đề vô cùng phức tạp:
Chúng tôi đốt cháy một trái dừa khô và ít cành cây mục cho vào quách giả làm cốt, phải khởi hành thật sớm để mọi người không biết…
Để chuẩn bị cho đoạn kết thúc bất ngờ, tác giả khai thác ngay chi tiết:
Cũng may, ngày dời mộ mẹ tôi không đòi đi theo…
Như chưa đủ yếu tố cho phần kết, Văn Quốc Thanh có một chi tiết đắc cách khi miêu tả ngày cải táng anh mình:
….Và bà muốn ngất xỉu khi nghe tôi thay mặt gia đình đọc bài tưởng niệm…
Có lẽ người đọc bình thường nào cũng nghĩ rằng sự xúc động đó là sự xúc động của một người mẹ tìm được xác con sau khi kết thúc chiến tranh. Nhờ đó, tác giả đã thành công ở cuối bài ký.
Có người bảo tôi: “Viết văn mà ca ngợi tình yêu quê hương sao mà mông lung quá! Khó viết lắm!”. Với Văn Quốc Thanh, những đoạn văn miêu tả sự kiện vừa qua đã làm cho lời nói kia vô nghĩa. Theo thiển ý của riêng tôi (không biết có chích xác hay không), giá như tác giả mạnh dạn bớt vài chi tiết nhỏ không tập trung phục vụ cho chủ đề chính, có lẽ bài ký vô cùng đậm đặc. Sự đậm đặc cần thiết cho người đọc khó quên hơn sau khi xếp tạp chí lại. Chẳng hạn bài điếu văn cải táng của nhân vật “tôi” dài có thể làm loãng đi cảm xúc. Tuy nhiên, bài ký nầy đã có một chủ đề, một nội dung thừa khả năng lấn lướt những chi tiết nhỏ không đắc cách. Điều đó được chứng minh trong đoạn kết. Tác giả kết thúc hết sức bất ngờ và cô đọng qua lá thư người mẹ giấu tận đáy rương. Lá thư đó ngầm nói người mẹ giấu nhẹm nỗi đau tận đáy lòng mình. Trong nội dung lá thư của người mẹ:
Tấn ơi, con linh thiêng hãy dẫn đường cho mẹ rước con về. Con còn nằm vất vưởng đâu đây thì đau lòng mẹ lắm. Mẹ biết tụi bay thương mẹ nên bày trò làm mộ giả…
Như mặc cảm tội lỗi về sự dối lừa anh viết lời kết thúc:
“Cầu mong…tôi không lấy nỗi đau của gia đình ra lừa dối mọi người…”
Chính những ý bất ngờ mà cô đọng đó đã làm cho đọc giả phân ranh trạng thái dối lừa. Trong cuộc sống, có những điều dối lừa đáng nguyền rũa, nhưng cũng có sự dối lừa để xoa dịu niềm đau. Có lẽ chúng ta nên lừa dối nỗi đau để nó không còn khả năng hành hạ con người.
Xếp Tạp chí Văn Nghệ Cửu Long lại, tôi nghe chừng như chuyện quê hương đang thẩm thấu vào tôi. Tôi quên mất những tỵ hiềm nhỏ nhoi ích kỹ của đời thường vốn ngổn ngang thiện ác.
Ngọc Hiệp
đọc thêm Ngọc Hiệp "Lai rai"... tâm sự
và Câu cá vượt
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét