Văn Quốc Thanh
Sau nhiều lần trăn trở của ban lãnh đạo Hội, cuối cùng chúng tôi không những có một cuộc hành trình về nguồn tìm hiểu những dấu vết cha anh ghi đậm bằng xương máu gởi lại Trường Sơn mà còn làm một chuyến hành hương xuyên Việt đầy ý nghĩa từ Vĩnh Long đến đất tổ Hùng Vương.Đoàn gồm 24 thành viên của Hội và 2 “nghệ sĩ đường dài”.
Giờ qui định là 3 giờ sáng ngày 5 tháng 3 năm 2001 xe sẽ khởi hành tại Hội văn nghệ. Lòng tôi bình thản không nôn nao như những chuyến đi xa trước. Sao lại có sự thay đổi lạ thường đến thế, tất cả cảm xúc nguội lạnh rồi chăng? Đến Hội thấy vài anh em trong phân hội nhiếp ảnh ngồi uống cà phê tán gẫu. Thái Hồng từ trên lầu ì ạch xách va-li đi xuống và theo sau Song Hảo cũng rời phòng. Bình Inox đựng nước uống chuẩn bị chuyển lên xe. Ai đó buông câu đùa:“ nước nầy mang theo dành cho nhà thơ S.H. tắm” và anh Bảy Ngộ chen vào:“ tôi xí phần nước tắm ấy để uAống chắc trẻ mãi không già ”. Thế là cả bọn cùng cười. Ồ cũng vui quá chư !
Xe qua cầu Mỹ Thuận, Vĩnh Long còn chìm trong màn đêm chỉ vài người thức sớm tập thể dục chạy bộ trên hành lang cầu và trên xe anh em râm ran trao nhau vài mẩu chuyện.
Bình minh ngày mới bắt đầu. Chúng tôi rong ruổi trên Quốc lộ 13 Dưới ánh nắng ban mai, những mái nhà ngói vách gạch hai bên đường không cột xi măng cốt thép kiên cố như ở miệt đồng bằng Nam bộ. Khi vào địa phận tỉnh Bình Dương thì xuất hiện vài điểm thu phí giao thông và sự việc nầy như lặp lại nhiều lần trên suốt dọc dài đất nước. Một số anh em chưa có điều kiện đi xa cảm thấy khó chịu. Âu đó là lẽ thường tình của thời kinh tế thị trường trong giai đoạn đất nước phát triển, nhưng phải thừa nhận ở phía Bắc người ta làm việc khoa học hơn, tận tâm hơn, nhân viên đến tận xe xé biên lai thu tiền chứ không ngồi một chỗ chờ bác tài đóng cửa xe chạy bức hơi thở tới quầy có khi phải chờ đợi.
Buổi cơm chính thức xa nhà là một quán ven đường ở huyện Đắc Nông nhưng giá khá đắt. Hơn ba mươi phút ăn nghỉ đoàn lại tiếp tục lên đèo xuống dốc, có những đoạn ngoặc hình cong như chữ S rất gắt. Thấp thoáng bóng dáng những thiếu nữ người dân tộc xuất hiện, họ vận khố màu sặc sỡ lầm lủi đi về xóm nhà sàn nằm cập dưới chân núi. Xe càng lúc càng đạt đến độ cao vài anh em cảm thấy ù tai khó chịu. Mùa nầy hoa cà phê nở rộ, lần đầu nhìn thấy màu trắng ấy cô bạn ngồi bên hỏi hoa gì. Tôi cứ ngỡ đó là hoa bông vải. Ngớ ngẩn thật.
Bóng nắng ngã về chiều, đoàn đến khách sạn Ban Mê. Tôi thật sự lo lắng trước cái vẻ sang trọng choáng ngợp nầy bởi hiểu rõ tâm trạng của anh chị trong ban lãnh đạo là chế độ ăn nghỉ rất hạn chế. Nhưng không sao cũng có giá hạng lèn phèn cho những người nghèo như anh em văn nghệ. Thôi tự an ủi với nhau: “ăn nhiều chứ ở có bao nhiêu” nên tất cả dồn hết vào dãy nhà nép khiêm nhường cuối khách sạn.
Người ta thường nói đến Đăk Lăk mà chưa viếng bản Đôn kể như chưa biết Ban Mê. Vậy là mãn nguyện lắm rồi. Chính tôi cũng không ngờ mình lại có mặt tại Tây nguyên để lắng nghe tiếng suối róc rách, tiếng chim rừng gọi nhau ríu rít. Trước cảnh thiên nhiên đầy thi vị, Hồng Cầu đưa máy ảnh nhờ tôi làm phó nháy không biết đẹp xấu thế nào cứ cầm máy bấm đại cho nàng trước đã. Anh em nhiếp ảnh tranh thủ tản ra săn lùng những cảnh đẹp của núi rừng. Vào cầu treo phải mua vé, giá 6.000đ/người. Mới bước chân lên cầu đã thấy thân người cứ đong đưa đong đưa mãi, tôi nghịch ngợm nghiêng hết bên nầy rồi lại nghiêng sang bên khác cho đến khi nào cầu treo lắc lư dữ dội mới thôi làm ai nấy cũng cười bò. Ngọn gió núi thổi lùa, đứng cheo leo giữa con suối trong xanh, Ngọc Phướng sợ đứt dây treo cả nhóm sẽ rơi tõm xuống nước. Các anh nhiếp ảnh thấy vài cô sơn nữ rất tự nhiên ngâm mình kì cọ giữa dòng suối mát, đưa máy ảnh vào tần ngắm. Có lẽ bị phát hiện nên trong chốc lát các nàng tiên nơi sơn dã vội khoát khăn choàng che kín thân.
Tối, về căn tin khách sạn dùng cơm, bữa cơm tương đối ngon miệng. Cái rét vùng cao lạnh thấu xương hay chúng tôi đang mang theo hơi ấm đồng bằng, rất khó ngủ. Ở phòng tôi có anh bạn của Lê Minh Vũ làm ban tuyên giáo tỉnh Dăk Lăk đến chơi và rũ cả phòng đi lai rai, qua chén thù chén tạc, mới biết tình hình Tây nguyên dạo nay không ổn lắm. Kẻ xấu lợi dụng tính hiền lành chất phát của đồng bào dân tộc để xuyên tạc, xúi giục họ manh động, do đó để bảo vệ an ninh tốt thì người nước ngoài và khách du lịch chưa được phép vào. May chúng tôi là dân văn nghệ nên chính quyền sở tại ít quan tâm. Lúc chiều cả đoàn còn dự định ở lại bản Đôn nhóm lửa trại và nghỉ đêm giữa suối rừng nữa chứ ! Ôi cái máu văn nghệ thật hồn nhiên dễ thương hết biết.
Ngày 6-5-2001 đoàn rời Ban Mê. Trên con đường rừng ngoằn ngoèo, hai bên là những tàng thông vương cao trong thời sung mãn, nhìn xuyên sâu vào vùng ánh sáng lờ phía cuối chân đồi một số anh em bị ảo giác đánh lừa thị giác cứ ngỡ đó là mặt nước của một dòng sông thơ mộng hay mặt biển êm đềm. Trong màn sương mai mờ đục ở đồi giao bưu huyện Krông-Pút không còn dấu tích bom đạn, đài tưởng niệm vươn cao sừng sững. Mọi người lặng lẽ cúi đầu chiêm nghiệm trước chiến công của những anh hùng liệt sĩ nằm xuống hiến dâng thân mình cho Tổ quốc. Thời gian quá ngắn mấy bác phó nháy tiếc hùi hụi vì chưa chọn được tầm ngắm vừa ý. Người bận rộn nhất trên xe lúc nầy có lẽ là Trần Hòa Bình, anh đang tìm cách liên hệ với bạn bè ở Pleiku tìm chỗ nghỉ cho đoàn, trên xe có hai chiếc điện thoại di động nên mọi việc nghỉ ngơi của đoàn được anh ổn định bằng cách “điều khiển từ xa”.
Đây là lần thứ hai sau gần tám năm trở lại phố núi, lòng tôi cứ nôn nao đến lạ, muốn tìm thăm bạn cũ. Dưới cái nắng trưa rất gắt chúng tôi đến nhà anh Khắc Quán (cựu chủ tịch Hội Văn nghệ Gia Lai) trên phố Hùng Vương ngồi ôn lại những kỷ niệm thời anh đưa bạn bè văn nghệ Vĩnh Long đến thăm Pleiku (1993). Nhớ đầm Ô Loan, nhớ Chân trời tím, nhớ hương rượu sâm Ngọc Linh, nhớ vị đắng cà phê phố núi ngày nào. Nay phố núi đã thay da đổi thịt. Thủy điện Yali đẹp hơn xưa. Biển Hồ nhộn nhịp hơn nhiều, nhưng với tôi Biển Hồ vẫn nhuộm một vẻ buồn sâu lắng. Đêm phố núi không thấy “em cao nguyên” má đỏ môi hồng mà nghe lòng lành lạnh. Cái lạnh của người thường sáng nắng chiều mưa…
Pleiku ắp đầy tình bạn. Làm sao chúng tôi có thể quên được “một đêm nằm hơn một nằm ở” trong khách sạn sang trọng Thuận Hải đầy đủ tiện nghi, phòng có sẵn Tivi, điện thoại, có cả bồn nước tắm nóng lạnh do ngành công an tỉnh bạn thết đãi. Anh Dương, anh Long tiễn đoàn về xuôi. Nhìn cái vẫy tay tạm biệt mà nghe nao lòng. Thôi tất cả những tình cảm ấy cũng đành nén lại. Phải lên đường. Đây là ngày thứ ba xa nhà. Những ngọn gió ngọt ngào của vùng sông nước đồng bằng Nam bộ thay vào là những ngọn gió núi ắp đầy tình yêu bè bạn cứ mãi theo chân đoàn vượt qua bao đèo cao dốc đứng. Những địa danh lạ lẫm trên Quốc lộ 19, 21 như đèo An Khê, đèo Mâng Yang nâng đôi chân cao thêm và tâm hồn mình như choáng ngợp trước cảnh thiên nhiên hùng vĩ. Đứng bên nầy đỉnh đèo nhìn sang bên kia sườn núi thấy những đoàn xe nối đuôi nhau lên dốc như những chú rùa già lặng lẽ lê từng bước nặng nhọc về đích. Dù chưa đến ngày “Quốc tế phụ nữ” nhưng, râm ran trên xe những câu thơ ngẫu hứng về ngày Tám tháng Ba xuất hiện. Anh Hồ Tĩnh Tâm khởi đầu:“Ngày mai mùng tám tháng ba, hôm nay mùng bảy chúng ta lên đèo”. Ai đó tiếp lời : “Lên đèo dừng lại “đá bèo”. Sang ngày mùng chín dẫu nghèo không sao”. Sau khi hiểu thấu cái nghĩa tinh nghịch từ hai chữ “giàu nghèo” của một cậu bé ngây ngô nhìn những người đàn ông tắm biển thì những tiếng cười trên xe như vang dội núi rừng.
Lịch trình đã vạch trước phải đến bảo tàng Quang Trung, huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định ngay trong buổi sáng. Chiến công hiển hách của người anh hùng áo vải qua giọng thuyết minh hùng hồn của anh Thông gợi lại niềm tự hào cha ông với tài dụng binh thần tốc, chuyển quân nhanh trên chính đôi vai người lính bởi những chiếc võng thô sơ thay phiên người thức khiêng người ngủ. Bí mật quân sự tuyệt vời, quân xâm lược không tài nào biết được ta âm thầm đóng những chiếc tàu chiến chở hàng trăm hàng ngàn binh lính vận chuyển bằng sức người. Lương thực dự trữ cho trận đánh chỉ là những chiếc bánh tráng-món ăn thuần túy của dân tộc.
Đặt chân đến đất Bình Định tôi chợt nhớ câu ca dao: “Ai ra Bình Định mà coi. Đàn bà cũng biết cầm roi đi quyền”. Vâng, sau khi tham quan bảo tàng thì tiếng nhạc võ bên kia hội trường như thúc giục. Song Hảo, Ngọc Phướng quay ra quày bán vé nhưng giá quá cao phải tốn thêm ba trăm ngàn đồng. Đành tiếc. Nhưng trong lúc thuyết minh, anh Thông biết chúng tôi là những người làm văn nghệ và phát hiện Song Hảo là nhà thơ có nhiều bài được phổ nhạc rộng khắp nên anh thông cảm mời cả đoàn “đường bệ” vào thẳng hội trường xem biểu diễn nhạc võ dân tộc.
Nhạc võ Tây Sơn tập hợp các vũ điệu hoành tráng, bi hùng giàu tính nghệ thuật. Chúng tôi say mê nhìn các chàng trai cô gái vận sắc phục dân tộc uốn lượn lả lướt mang trên mình gươm, đao, khiêng, cung, côn, kiếm của các dân tộc Mèo, Giarai, Êđê, BaNa… qua các vũ điệu điệu Khơgơhátkhinl, Chinđinavas… múa khiêng thể hiện tinh thần thượng võ.
Bác tài vui lây với không khí văn nghệ, cái không khí như vượt ra vòng lẩn quẩn của không gian và thời gian làm cho tâm hồn con người luôn trẻ lại nên lúc ghé trại phong Qui Hòa ở thành phố Qui Nhơn anh rất thông cảm nới lỏng giờ giấc để một số anh em đủ thời gian lội ra ghềnh Ráng viếng mộ thi sĩ Hàn Mặc Tử. Dọc theo bờ biển, nép mình dưới những ngọn dương là dãy tượng bán thân của các bậc vĩ nhân và những câu danh ngôn bất hủ. Lời nói và hành động của họ như vẫn còn đọng lại đâu đây, như đang cùng sóng biển rì rào, cùng tiếng dương vi vu cho đến mãi muôn đời. Ngày xưa, ai vướng vào bệnh hủi chẳng khác nào nhận vào mình bản án tử hình, họ bị chính đồng loại thiếu hiểu biết xa lánh. Tôi dừng lại thật lâu bên chiếc giường Hàn Mặc Tử, đọc lá thư ông tâm sự với mẹ, ông nén nỗi đau dồn vào bốn chữ “đứa con bất hiếu”. Ông tự cô lập mình để ngậm đắng nuốt cay nhả cho đời những áng thơ tuyệt tác. Rồi sau nỗi đau của những người bất hạnh, trại phong Qui Hòa đón nhận biết bao tấm lòng cao cả của những người giàu lòng nhân ái không phân biệt màu da sắc tộc, không phân biệt tôn giáo tín ngưỡng tìm đến. BS Nguyễn Thị Được đưa gia đình đến sinh sống chăm sóc bịnh nhân coi đây như quê hương mình, đặc biệt BS Trần Hữu Ngoạn tự chích vi trùng bệnh vào chính cơ thể để chứng minh bịnh phong chẳng có gì đáng sợ. Ngày nay bệnh phong đã bị đẩy lùi nhưng nỗi ám ảnh của nó vẫn còn đó, những chai nước suối trước mặt anh em trong đoàn tại phòng khách trại vẫn còn nhiều người chưa dám bật nắp.
Chiều nay, chị Song Hảo liên hệ anh Hiếu (chủ tịch Hội Văn Nghệ Quảng Ngãi) đã lo chỗ ăn chỗ nghỉ xong nhưng vì trục trặc kỹ thuật, giờ chót đoàn đến trễ sợ làm phiền bạn nên đành phụ lòng anh. Hẹn lúc quay về.
Nềm vui như đan quyện cùng nỗi buồn. Nỗi buồn của những trái tim nhạy cảm trước nỗi đau của đồng bào ruột thịt khi sáng nay (8/3/2001) chúng tôi đặt chân đến Sơn Mỹ. Ít ai ngờ rằng trong một buổi sáng mà 504 con người ngã xuống trước nòng súng của kẻ thù và bọn tay sai bán nước. Họ gồm những người già, đàn bà, trẻ con. Có em còn nhỏ quá, có em tuổi mới vừa lên bảy mà dám lấy thân mình đổi lấy cái chết để che chở cho đứa em bé bỏng. Có cụ già bị chúng bức râu, nhổ tóc. Có những thiếu phụ mang thai gần ngày vượt cạn bị những tên lính ngoại xâm lòng người dạ thú lôi ra hãm hiếp rồi chĩa súng bắn bỏ. Cô Anh Thư đứng thuyết minh cũng không cầm nổi nước mắt, kéo theo những đôi mắt đỏ hoe nhòe lệ của nhiều anh em trong đoàn nhỏ xuống. Hơn bốn năm làm thuyết minh mà khi gợi lại cảnh đau thương tan tác của đồng bào Sơn Mỹ cô phải nghẹn lại, nhiều lần cô xin lỗi bởi những tiếng nấc làm gián đoạn, nhưng cô nào có lỗi gì đâu. Cái lỗi chung của chúng ta là chưa làm lành những vết thương của những người trong cuộc. Có những đứa trẻ may mắn thoát chết-là nhân chứng sống hiếm hoi trong khi địa phương còn khó khăn không giữ được để bây giờ họ đang sống tha phương cầu thực đâu đó trong thành phố.
Ngày bọn mày râu chờ đợi nhất là ngày Tám tháng Ba. Anh Trần Hòa Bình và anh Hà Ngọc Ngộ bí mật gom anh em kẻ ít người nhiều để làm một cái gì đó thật bất ngờ dành cho mấy chị. Biết tìm đâu ra một bó hoa giữa chốn xa lạ, tôi đem chuyện nầy tâm sự với anh chủ quán gần khách sạn và được anh hồ hởi tình nguyện chở ra chợ Quảng Ngãi mua bó hoa tươi và ít quà mang lên xe. Các chị cười tủm tỉm:“Ôi đàn ông các người hôm nay sao mà dễ thương vậy”. Buổi lễ dự định sẽ tấp vào một quán ven đường nào đó nhưng anh em nôn nao quá, bèn hội ý chớp nhoáng là tổ chức ngay tại chỗ ngồi. Thế là trên xe sẵn có micro, ampli. Tôi dõng dạc tuyên bố khai mạc lễ Tám tháng Ba, Trần Hòa Bình thay mặt cánh “mày râu”, nhà thơ Song Hảo đại diện phái đẹp nhận hoa, quà và đón nhận cái quàng tay“xúi giục” thắm thiết của bè bạn và theo sau là những tiết mục văn nghệ ca ngợi “công lao” phái đẹp kéo dài cả hàng chục cây số. Có lẽ anh em trong đoàn và cũng có thể chưa nơi nào có một ngày lễ “Quốc tế phụ nữ” lãng mạn như thế. Không khí ngày tám tháng ba đuổi theo đoàn về tận Đà Nẵng và phái đẹp nhà ta lần nữa được khách sạn Thanh Bình ưu ái tặng một làn hoa đẹp.
Đứng trên nóc sân thượng khách sạn Thanh Bình nhìn về phía đông- bán đảo Sơn Trà, chỉ cần ngồi xe mươi phút là đến Ngũ Hành Sơn. Năm ngọn núi đã dệt cho đời bao nhiêu huyền thoại, ngoài những giá trị tinh thần nó còn là chỗ tựa giúp quân dân ta gầy dựng cơ sở bí mật trong cuộc kháng chiến chống Mỹ và ngày nay góp phần tích cực giải quyết kinh tế địa phương. Tiếng đục đẽo dậy lên, bằng đội tay tài hoa của các nghệ nhân buộc đá phải có hồn, đá như biết nói. Những chú sư tử, chim muông, đền đài và những nàng tiên khỏa thân từ đá bước ra làm khách thập phương ngất ngây sửng sốt. Rời núi Ngũ Hành, xe như nặng thêm bởi nhiều kỷ vật.
Ngược hành trình chúng tôi đi về Hội An. Phố cổ Hội An không rộng (4 phường,7 xã), hai bên đường phố là những ngôi nhà trệt, chen lẫn những nhà tầng mái ngói nhuộm vẻ rêu phong. Khách được nhân viên du lịch hướng dẫn thăm chùa Ông, Chùa cầu, Hội quán người Hoa, nghề truyền thống mộc-gốm, giếng cổ hình vuông, cổ vật…
Hàng tháng hễ vào đêm mười bốn âm lịch, cứ đến mười tám giờ, tất cả hệ thống đèn điện bị cúp, thay vào đó là những chiếc đèn lồng, những cây nến đủ kích cỡ. Nhà nhà lên đèn, quán xá lên đèn, những chiếc đèn lồng đầy màu sắc sặc sỡ. Khách nước ngoài cảm thấy lạ lẫm trước những loại hình nghệ thuật dân tộc độc đáo của người Việt Nam như hát bội, hát hò khoan, rao bài chòi, đấu võ, đánh cờ người… Hơn hai mươi giờ dân chúng tụ tập rất đông dọc theo bờ sông để thưởng thức đêm hội họa đăng. Những chiếc lồng đèn hình chậu gọn gàng xinh xắn được thả xuống sông trôi dập dềnh trên sóng nước trong không khí thanh bình vui nhộn. Dưới sông đèn hoa rực rỡ, trên trời con trăng mười bốn sáng ngời vành vạnh. Ôi quê hương mình đẹp quá!
Giã từ Đà Nẵng (9/3/2001), chúng tôi băng đèo Hải Vân, xe lên lưng chừng sườn núi, qua nàn sương mờ trộn lẫn cơn mưa rừng lất phất, một chiếc xe bồn lật ngang nằm chắn lối. Gặp nạn rồi ! Gần hai giờ đồng hồ mới lên đến đỉnh. Bác tài tạm cho xe nghỉ. Anh em mỹ thuật tranh thủ chọn góc ngồi cầm cọ. Các chàng phó nháy bất lực trước nàn sương mù dày đặc, nhưng với nhiều kinh nghiệm không chịu bó tay, bằng mọi cách phải khắc phục thời tiết để ngày về có những tấm ảnh đẹp đèo Hải Vân khoe với bạn bè. Mấy chị chẳng hứng thú xuống xe dạo chơi trong cái rét như đồng lõa cùng cơn mưa rừng ngấm vào da thịt giữa đèo cao heo hút.
Huế vẫn mộng mơ trầm mặc như ngày nào, cũng đền đài lăng tẩm và ắp đầy tình bè bạn. Anh Võ Quê đến tận khách sạn Khải Hoàn mời chúng tôi xuống đò, tách bến Ngự Bình thưởng ngoạn đêm ca nhạc trên sông Hương. Nghệ sĩ là những người địa phương thuộc thành phần ưu tú quốc gia như NSUT, Khánh Vân, Minh Nguyệt… những câu hò, điệu lý hòa cùng nhạc cụ cổ truyền dân tộc đi vào lòng người. Đêm Huế sụt sùi mưa. Chúng tôi chợt nhớ câu nói của anh Võ Quê :“ những ngày hè ở Huế nếu có một cơn mưa nhỏ thì chúng ta thưởng thức không khí của mùa đông”. Vâng, dù xuân nhưng đông đang về với Huế. Đêm nay trời Huế se lạnh, cái lạnh len nhẹ vào lòng mỏng tênh, da diếc. Tôi tách ra khỏi đoàn đi lang thang một mình trên các đường phố vắng để hít thở thật sâu bầu không khí cố đô và nghe đâu đó vọng về những khúc tình ca họ Trịnh.
Hơn mười giờ đêm, nhà thơ Nguyễn Duy hay tin anh em văn nghệ Vĩnh Long đang có mặt tại Huế, anh đến thăm thì bị Song Hảo“bắt cóc” làm hướng dẫn viên cho đoàn. Anh đưa chúng tôi thăm cổ thành Quảng Trị, thăm nghĩa trang liệt sĩ đường 9-nghĩa trang đẹp nhất nước (cả nước có 4 nghĩa trang liệt sĩ quốc gia thì Quảng Trị chiếm 2). Anh nói vui: “Quảng trị tiềm lực là nghĩa trang và thế mạnh là mồ mả”. Dọc theo đường 9, chúng tôi dừng lại lối rẽ vào đường mòn Hồ Chí Minh ướm những bước chân đầu tiên trên cầu treo Đăc-Krông. Khi đến dốc Đầu Mầu, anh Duy cho chúng tôi biết vào những năm cuối thập niên 60, anh cùng đồng đội đóng quân cầm súng trực diện với quân thù và có những trận đánh lẫy lừng giữa ta và địch. Chiếc xe tăng của giặc Mỹ được dân đặt trên bệ xi-măng bên vệ đường là bằng chứng thất bại nhục nhã của bọn xâm lược. Lúc nầy không khí trên xe như vui nhộn hẳn lên, anh em nằng nặc đòi bác tài chạy thẳng về Lao Bảo. Đến cửa biên giới Việt-Lào nhằm lúc nước bạn chuẩn bị đại hội Đảng nên không sang thăm đất bạn kể cũng tiếc. Đoàn đành quay về Khe Sanh rồi nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn, nhưng sau khi vượt qua hàng chục ki lô mét chỉ còn 4 cây số nữa thì đường bị nghẽn (do đang thi công) đành quay lại nghĩa trang đường 9 lần nữa. Trời tối như hủ nút. Chúng tôi dò dẫm từng bước lên những bậc tam cấp trên đồi cao tìm bác bảo vệ trình bày ngyuện vọng sinh hoạt lửa trại. Rồi hàng chục bó củi chất lên, từng ca dầu chế vào, ngọn lửa xé bóng tối cháy rừng rực, những tiếng đàn, những bài hát, bài thơ về người lính được cất lên ngay bên những nấm mộ. Một số đơn vị bộ đội đóng quân gần đó thấy giữa nghĩa trang thường đêm vắng lặng nhưng hôm nay bỗng rộn lên những con người xa lạ về vây quanh ngọn lửa chập chùng say sưa ca ngợi chiến công của những người vì Tổ quôc nằm xuống, các anh muốn tham gia cùng chúng tôi nhưng trời đã quá khuya. Khi vào ghi sổ lưu bút viếng nghĩa trang, đồng chí trực ban nói với chúng tôi họ chưa bao giờ thấy bầu không khí tưởng niệm dành cho ngừơi chết thiêng liêng, chu đáo và đầy ý nghĩa như vậy.
Rong ruổi trên quốc lộ 1A chúng tôi dừng lại Quảng Bình, một số anh em vào làng Giao Thủy, huyện Hương Thủy tìm hiểu trung đội 37 nữ pháo binh nổi tiếng trong thời chống Mỹ, và bao địa danh thắng cảnh như động Phong Nha, những chiếc cầu gắn liền với bề dày lịch sử như cầu Hàm Rồng, cầu Bến Hải-sông Gianh, bao đền đài như đền thờ An Dương Vương ở Hà Tĩnh, đền thờ bà Triệu, đền thờ đình Gia Miêu …
Đến Ninh Bình không thể không vào thăm đền thành Hoa Lư.
Hơn hai ngàn năm đã trôi qua, bất cứ người dân việt Nam nào cũng biết An Dương Vương xây Cổ Loa thành, chuyện nỏ thần Mỵ Châu-Trọng Thủy. Thành Cổ Loa có tuổi đời vào loại xưa nhất trong các thành trì trên thế giới (hơn 2.000 năm)và đã ba lần kinh đô của nước Việt: lần thứ nhất vào thời An Dương Vương, lần thứ hai vào thời Ngô Quyền và hiện nay là một phần của thủ đô Hà Nội. Xét về thời gian có ba Cổ Loa: Cổ Loa trước An Dương Vương, CL thời ADV và Cl sau ADV. Xét về tính chất cũng có ba Cổ Loa : Cổ Loa kinh thành, Cl quân thành và CL thị thành. Hiện tại Cổ Loa là nơi hội tụ đầy đủ khá nhiều loại hình di tích: đền, đình, chùa, miếu, phủ, am, lăng tẩm, thành quách và rất nhiều di chỉ khảo cổ dưới mặt đất. Dù di tích còn lại không nhiều nhưng Cổ Loa vẫn là điểm thu hút khách hành hương..Vẫn còn đó giếng Trọng Thủy, tượng Mỹ Châu cụt đầu, những mũi tên đồng, bia đá, tượng thờ đủ để chúng ta hình dung đã có một kinh thành trong những trang sử bi hùng đầy chiến công, máu và nước mắt của cả dân tộc. Tuy nhiên nếu địa phương ổn định trật tự tốt trước đám người bám theo khách xin ăn thì hay biết mấy.
Người nghệ sĩ nghèo vật chất nhưng giàu tình cảm, đi đến đâu có bạn bè đến đó. Anh Duy liên hệ với hội Văn Nghệ Thanh Hóa. Nhà văn Kiều Vượng phụ trách văn học bắc miền Trung tiếp đón nồng nhiệt, lo cơm nước, anh đưa chúng tôi về nhà khách ủy ban tỉnh nghỉ (đêm12/3/2001) rồi sáng hôm sau bùi ngùi tiễn anh em lên đường.
Đúng ra chúng tôi đến Vinh là hết lộ trình, nhưng chị Song Hảo thấy đã vượt qua hàng ngàn cây số chỉ còn ít nữa là tới thủ đô của đất nước. Chị nghĩ rằng mình thường đến đây hội họp nhiều lần nhưng hơn ¾ anh em chưa biết trái tim của Tổ quốc. Thôi chị liều đưa anh em đi một chuyến cho biết, dẫu có gì xảy ra bị quở trách tính sau. Chị hỏi: “Ai đồng ý đóng thêm tiền đi Hà Nội” thì tất cả những cánh tay đồng loạt đưa lên, mặc dầu có vài bạn chẳng xa lạ gì với thủ đô nhưng không lẽ ích kỷ không nung thêm niềm khao khát cháy bỏng của anh em sao. Tôi cũng như họ đưa tay ủng hộ.
Sau chín ngày rong ruổi chúng tôi mới chính thức đặt chân đến đất Thăng Long (chiều 13/3/2001). Hà Nội không mưa nhưng rét kinh khủng, vừa vào khách sạn nhận phòng, anh Hữu Ai thấy tấm chăng dày cả tấc phủ trên mặt nệm trắng anh chợt rùng mình tỏ ra ngán ngẩm với cái lạnh ở phía Bắc.
Sáng nay, (14/3/2001) đoàn và hàng trăm người trong và ngoài nước đủ mọi quốc tịch ăn bận chỉnh tề xếp hàng vào lăng viếng Bác. Sau khi đi vòng quanh nhà sàn, chúng ta mới thấy hết cuộc đời bình dị đến khó tin của một vị anh hùng lãnh tụ lẫy lừng đưa dân tộc đến bến bờ tự do độc lập, vinh quang Tổ quốc mà nơi nghỉ ngơi ăn ở của Người quá ư đạm bạc. Vào bảo tàng Hồ Chí Minh chúng ta càng thấy nơi đây như lưu giữ tất cả mọi di sản của cả dân tộc từ thời ban sơ cho đến ngày cận đại.
Buổi trưa, chúng tôi được anh Hữu Thỉnh thay mặt Hội nhà văn Việt Nam tiếp chu đáo tại khách sạn Sông Hương nằm trên phố Bà Triệu. Dù đến Vĩnh Long rất ít nhưng anh vẫn nhớ những kỷ niệm nhỏ nhất của mỗi thành viên đã gặp. Anh hồ hởi báo tin trên số báo văn nghệ mới ra sáng nay có đăng bài của Trần Thôi, Hồ Tĩnh Tâm. Trong buổi tiệc, tình cờ anh gặp Hồng Cầu (con gái nhà thơ Nguyễn Bính) sau khi nghe chị tỏ bày sẽ chuẩn bị cho người cha quá cố một đầu sách 2000 trang, anh hào phóng hứa sẽ tặng năm triệu. Anh “buộc” đoàn phải đi về đất tổ Phú Thọ viếng đền Hùng. Tranh thủ thời gian còn lại trong ngày, ngay trong chiều chúng tôi về Hà Tây viếng chùa phương Tây nơi nổi tiếng có thờ mười tám vị La Hán trên ngọn núi thiêng.
Như lời hứa của anh Hữu Thỉnh, mới mờ sáng (15/3/2001) anh cho xe của Hội nhà văn đến đón chúng tôi tại khách sạn 23 Lê Thánh Tông về Phú Thọ viếng đền Hùng.
Ngày nay quần thể di tích đền Hùng nằm trên các tầng cao thấp của ngọn núi thiêng thuộc xã Huy Cương, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ. Dưới cái nhìn của cư dân địa phương vùng đất tổ, núi Hùng giống như một cái đầu rồng hướng về phía nam, mình rồng uốn khúc thành núi Vặn, núi Trọc; ba đỉnh: Hùng, Vặn, Trọc tạo thành “Tam sơn cấm địa”. Núi Hùng có đền thờ vua Hùng, núi Trọc có di tích Cối Xay, núi Vặn có di tích “cột mốc quốc gia”. Từ chân núi đi lên là cổng đền. Kiến trúc nầy không cổ, được xây dựng vào năm 1917, nhưng thanh thoát xứng hợp với cảnh quan. Hai trụ cổng là đôi câu đối tóm gọn được cái chung nhất của ý nghĩa lịch sử và cảnh trí vùng núi thiêng đất tổ.
Ngôi đền gặp đầu tiên là đền Hạ, được dựng hồi thế kỷ 17. Tương truyền đây là nơi Lạc Long Quân đưa Âu Cơ từ Lăng Xương về ở. Đền Hạ là nơi Âu Cơ trở dạ sinh ra 100 trứng, sau nở ra 100 người con: 50 con theo cha về xuôi, 49 người con theo mẹ lên miền ngược và người con cả nối ngôi vua cha, truyền ngôi 18 đời. Bên cạnh đền Hạ là chùa Thiền Quang, xây dựng từ thời Lê.
Đền Trung là nơi thờ tự chính của các vua Hùng. Đền gọi là “Hùng Vương tổ miếu” được xây dựng sớm nhất trên núi Hùng từ đời Trần(thế kỷ 14). Đền từng bị giặc Minh triệt phá. Sau khi cuộc kháng Minh thắng lợi, triều Lê cho xây dựng lại đền, lệnh cho dân làng lo việc phụng sự tổ quốc. Theo truyền thuyết, đền Trung là nơi diễn ra cuộc thi lễ vật dùng trong đại lễ cúng tế tổ tiên. Lang Liêu đã chế tác bánh chưng vuông và bánh dày.
Đền Thượng là điện thờ trời trên đỉnh núi. Theo truyền thuyết đền Thượng là sân để cúng thần Mặt trời, thần Lúa và sau đó là Thiên Vương Phù Đổng. Trụ đá thề là do Thục Phán dựng lên để tuyên thệ đời đời bảo vệ giang sơn của vua Hùng và gìn giữ việc hương khói tại lăng miếu vua Hùng. Bên trái phía trước đền Thượng là lăng mộ vua Hùng Vương thứ 6.
Đền Giếng là kiến trúc có từ thế kỷ 17. Giếng là bờ đá xây để ngăn, chứa dòng nước ngầm từ núi chảy ra, tạo thành một cái giếng khơi. Tục truyền Ngọc Hoa và Tiên Dung-con gái của vua Hùng thường đến đây soi mặt, chải tóc… Ngọc Hoa là vợ của Sơn Tinh còn Tiên Dung thì giong thuyền theo sông Hồng ra miền duyên hải kết duyên với Chử Đồng Tử. Đền Giếng là nơi thờ tự hai mỵ nương nầy.
Đi từ đền Hạ lên đền Trung, đến đền Thượng rồi đảo vòng xuống đền Giếng là một chuyến hành hương về nguồn cội vào buổi bình minh đất nước. Nơi nào cũng là một địa điểm thiêng và toàn bộ tạo thành khu thánh địa đầy ắp những ký ức kỳ vĩ của thời dựng nước, trường tồn theo năm tháng với những tinh tiết đời sau tích hợp vào làm cho cái cổ xưa có được cuộc sống mới theo đà tiến hóa trong lịch sử mở nước và dựng nước.
Người hướng dẫn tham quan đền Hùng sáng nay là anh Nhựt-chánh văn phòng Hội Văn Nghệ Phú Thọ, dù mới gặp nhau lần đầu nhưng máu văn nghệ trong người làm chúng tôi như thể thân quen tự bao giờ. Anh đưa chúng tôi về Hội để giao lưu trao đổi kinh nghiệm. Tiếp đoàn có anh Đỗ Hữu Dũng-chủ tịch, Trịnh Hoài Đức-PCT kiêm TBT, Kim Dũng-thư ky, nhà văn Hữu Nhàn, nhà thơ Ngô Kim Đỉnh. Qua báo cáo chúng tôi vui lây trước số lượng phát hành đều đều mỗi tháng từ 1.300 đến1.500 số với số lượng bài vở dồi dào và cộng tác viên trên khắp mọi miền đất nước và chế độ nhuận bút kịp thời, hợp lý.
Đêm cuối chia tay Hà Nội chúng tôi đi từng nhóm dạo quanh Hồ Hoàn Kiếm, nhìn những đôi tình nhân ngồi lặng lờ bên bờ hồ bỗng dưng tôi chợt thèm một cái nắm tay vu vơ bè bạn. Nhớ rượu Sơn Đông, nhớ công viên trên một nhánh sông Tiền, nhớ quán cóc cà phê bên dốc cầu Mỹ Thuận… Túi tiền mang theo dần cạn tôi do dự hoài trước cái quán rượu sang trọng bên kia đường. Tại sao mình không say… một bữa?
Trên đường xuôi về Nam, chúng tôi ghé làng Trù, làng Sen thăm quê nội, ngoại Bác. Và còn bao điểm chúng tôi đã dừng chân như thánh địa Mỹ Sơn, biển Cà Ná, trường Dục Thanh… nhưng điều đọng lại trong tôi nhiều nhất là cảnh tàn sát ở Sơn Mỹ và hình ảnh 10 cô gái ở ngã ba Đồng Lộc.
Ngã ba Đồng Lộc, huyện Can Lộc, Hà Tĩnh là một cái ngã ba bình dị như mọi ngã rẽ mà bất cứ người Việt Nam nào cũng có thể gặp đâu đó trên ba miền đất nước. Nhưng trong thời chống Mỹ, nơi đây là mạch máu giao thông nối hai đầu Nam-Bắc dù mưa bom, bão đạn cũng không bao giờ nghẽn lối. Nơi trận địa pháo cao xạ bủa vây mảnh lưới diệt giặc trời. Nó đã góp phần quan trọng với vận mệnh của dân tộc, là lò tôi luyện bao trái tim gan góc của mọi tầng lớp thanh niên, không phân biệt thành phần nam nữ. Nó được ví như một cái túi khổng lồ chứa bom đạn và máu của đồng bào chiến sĩ ngã xuống. Khi cô thuyết minh bật công-tắc bên góc tường nhà bảo tàng thì mô hình Ngã Ba Đồng Lộc hiện ra. Trước mặt chúng tôi là núi Mòi, núi Trò Voi, núi Mãi, đồi La Thị Tám, sông Vách, đường 15… và chi chít hố bom mấy ai đếm hết. Thế mà trong chiến tranh dưới làn lửa đạn tiểu đội cảm tử A4 do Võ Thị Tần chỉ huy họ không hề bỏ sót-dù một trái. Trong sổ của chị La Thị Tám con số bom riêng chị đém đến hơn 500 qủa.
Vừa mới đặt chân đến nghĩa trang, tôi cùng anh em trong đoàn đã đốt nén nhang trên mộ mười cô gái ngã ba Đồng Lộc, nhưng sau khi xem qua những kỷ vật giản dị mộc mạc của các cô còn lưu lại trong nhà truyền thống, thư từ, quần áo, cuốc xẻng… tôi không cưỡng được mình, nên âm thầm quay trở lại ngọn đồi nơi mười cô yên nghỉ để cắm nhang lần nữa và nguyện cầu cho đất nước mãi mãi thanh bình, cho mọi người sống cao đẹp hơn, cho mình sống có ý nghĩa hơn. Tôi tự trách mình là người thường quan tâm đến phái yếu, nhưng sáng nay (17/3/2001) vào viếng mộ mà trên tay không một bó hoa dù một cánh hoa rừng hoang dại. Tôi muốn tìm sự yên lặng thầm thì cùng các cô hay ra đây để giấu những giọt nước mắt mềm yếu của người đàn ông ngưỡng mộ trước vong linh của những cô gái đồng trinh, anh hùng, hiên ngang đương đầu với bom đạn giặc thù? Dẫu biết rằng nhang khói là hình thức bên ngoài, nhưng không hiểu sao tôi vẫn đốt nhang khấn nguyện…
Đêm nay, ngồi vào bàn cầm bút sau khi gọi điện cho bạn bè cùng xem lại cuồng phim Ngã Ba Đồng Lộc chiếu trên truyền hình. Những cô gái của tiểu đội cảm tử A4 được tái hiện qua các vai diễn điện ảnh, dù đạo diễn thương cảm “gán” thêm cho Trần Thị Rạng một người yêu cùng nụ hôn cháy bỏng với chàng trai lái xe bên máy ủi, nhưng tôi vẫn còn thấy thiếu thiếu một cái gì đó rất gần và rất thật với tình yêu đôi lứa. Còn đâu những hình ảnh thật của những cô gái hồn nhiên tràn đầy sức sống bên miệng hố bom sâu hoắm, bên những đoạn đường bom cày đạn xới, Còn đâu cái không khí lao động hối hả của những chàng trai kéo pháo cao xạ vào trận địa, còn đâu những giọt mồ hôi ướt đẫm của những cô gái thanh niên xung phong khi cắm sâu nhát cuốc vào lòng đất mà trên môi rộn lên những tiếng reo hò trong trẻo đến lạ kỳ. Các cô hồn nhiên đến không ngờ trong vài giây nữa sẽ ra đi vĩnh viễn. Quả bom tấn của giặc Mỹ ném lúc 2 giờ chiều ngày 24/7/1968 đến với các cô gái cảm tử tiểu đội A4 sao man rợ quá !
Hơn ba mươi năm, ngần ấy thời gian đủ có thể đẩy lùi mọi thứ vào dĩ vãng và cuộc sống hòa bình đã xóa hẳn bộ mặt gớm ghiếc của chiến tranh. Giờ đây tiếng gầm rít của bom đạn không ngớt ngày nào, dường như đã ẩn sâu vào câm lặng. Trên ngọn đồi thông xanh kia, kề bên miệng hố bom là 10 nấm mộ của 10 cô gái trẻ thanh khiết. Bên áng hương thờ là bồn dành cắm hoa tươi luôn có mười cành hoa rực rỡ tượng trưng cho 10 cô gái thanh niên xung phong nằm xuống ở tuổi mười tám, đôi mươi. Ngày ngày người ta đến đặt lên bia mộ phấn, son, gương, lược... Đây là quà tặng tâm linh hay đó là sự đổi chác đời thường phía sau lời cầu khấn của ai đó mà tôi từng gặp trong cuộc sống? Chỉ có các cô mới hiểu hết lòng thành của họ và chỉ có cuộc sống lao động, chiến đấu của các cô ngày nào mới là tấm gương sáng ngời để họ soi thấu lòng thiện ác.
Mai nầy chắc trên trang bản thảo bạn bè tôi có thêm những tấm ảnh đẹp, những bức họa có hồn, những truyện-ký hay, những bài thơ sâu lắng và những bản nhạc lay động lòng người. Tôi tin rằng chuyến hành hương về nguồn “Trường Sơn-đất Tổ” lần nầy là một chuyến thâm nhập thực tế cần thiết và mang nhiều ý nghĩa nhất trong mọi chuyến đi.
Chuyến hành hương về nguồn Trường Sơn-đất Tổ
Vĩnh Long tháng 4 năm 2001
VQT
